Sağlık hizmetleri alanında Sirkadiyen Aydınlatma Çağı başlıyor
Metin: Stacey Burling
Philadelphia Çocuk Hastanesi Davranışsal Tıp Birimi, kuruluşundan itibaren sıra dışı bir konseptti. Ulusal çapta türünün ilk örneği olarak bu birim, temelinde depresyon, anksiyete ve otizm gibi davranışsal koşulların da yattığı sağlık sorunları olan çocuklar için özel bir yer.
Dolayısıyla özel bir tasarım gerektiriyordu. Buranın bir hastane olduğu konusunda şüpheye yer bırakmamakla birlikte birimin görünür dekoratif özelliklerine, neşeli ancak belli belirsiz, incelikli renkleri ve stilize doğa sanatıyla yumuşaklık, dinginlik, yatıştırıcılık hâkim, ne bunaltıcı ne de çok uyarıcı.
Pek görünür olmayan özellik ise; ışık. Sirkadiyen Aydınlatma olarak adlandırılan yeni bir trend, Philadelphia Çocuk Hastanesi’ni ön plana çıkarıyor. Sirkadiyen aydınlatma sağlık ve bakım hizmetleri ortam düzenlemelerinde, şimdilik daha düşük bir ölçüde ise okullarda, yüksek teknolojili işyerlerinde ve depolarda ivme kazanıyor.
Buradaki amaç, iç mekân aydınlatmasını güneşin gün içinde değişiklik gösteren parlaklık ve renk spektrumuna benzerlik gösterecek şekilde ayarlamak. Sabahları parlak, mavimsi olan, yavaş yavaş gün kararırken daha amber bir tona dönüşen ve nihayet kapkara olan ışığın tıbbi bir ortamda oluşturulmasının mümkün olduğunu düşünün.
Doğru ışığa maruz kalmanın sirkadiyen ritim olarak bilinen, bedenimizin 24 saati kapsayan içsel, biyolojik saatinin güneşle uyumlu olmasını sağlamaya yardımcı olduğuna dair kanıtlar artıyor. Bu uyum uykuyu, duygu durumunu ve metabolik fonksiyonu geliştirebiliyor. Hastalığın, loş yapay ışığa uzun süre maruz kalmanın ve geceleri sık sık uyanmanın uyku bozukluğuna ve davranış sorunlarına yol açabildiği hastaneler, bakım ve tedavi merkezleri gibi tesislerde bu uyum özel bir öneme sahip.
Sirkadiyen aydınlatmaya yönelik trendi, flüoresan lambalara kıyasla ışık renk ve şiddetinin çok daha kolay kontrol edilmesini sağlayan LED lambalar mümkün kılıyor. Bu sistemler hâlâ eski lambalardan daha pahalı olsa da aydınlatma şirketlerinin temsilcileri fiyatların düşüş gösterdiğini söylüyor.
Ocak 2017’de açılan Philadelphia Çocuk Hastanesi biriminin Yönetici Hemşiresi Sagine Simon, hastanenin tasarım uzmanlarının sirkadiyen aydınlatmayı denemek istediklerini öğrendiğinde heyecanlanmış. “Bu inovatif bir birim, dolayısıyla ‘Neden olmasın?’ diye düşündük,” diyor.
Philadelphia Çocuk Hastanesi’nin emlak, tasarım, inşaat ve tesislerden sorumlu Kıdemli Başkan Yardımcısı, Mimar Douglas Carney, bir fiziksel faktörün hastalar için daha “destekleyici bir çevre” yaratabileceği fikriyle yakından ilgilenmiş. Carney, kendi uzmanlık alanlarındaki klinisyenlerde olduğu gibi kendi ekibinin üyelerinin de uzmanlık alanlarının fikir liderlerine benzer şekilde davranmaktan hoşlandığını söylüyor.
İyi aydınlatmanın sağlık açısından değerini vurgulayarak bu fikri öneren asıl kişi, araştırmaları da Philadelphia Çocuk Hastanesi’nin tasarımında önemli bir rol oynayan, Rensselaer Polytechnic Institute’teki Lighting Research Center (Aydınlatma Araştırma Merkezi) Yöneticisi Mariana Figueiro. Figueiro, iyi işleyen bir sirkadiyen ritmin, daha güçlü bağışıklık sistemi ve uykunun yanı sıra daha az stresle de bağlantılı olduğunu söylüyor.
Sirkadiyen sistemleri bozulan insanlar diyabet, obezite, kanser ve duygu durum bozuklukları açısından daha yüksek risk taşıyor. İki ya da üç günden daha uzun süreyle hastaneye yatan hastalar sorunlar yaşayabiliyor çünkü doğru ışığa maruz kalmadıkça biyolojik saatler her gün birkaç dakika değişiklik gösteriyor.
Hastaneler ile bakım ve tedavi merkezlerinde genellikle gündüzleri çok düşük, geceleri ise çok yüksek aydınlatma bulunuyor. Figueiro, genel anestezinin sirkadiyen ritimler üzerinde oldukça yıkıcı etkisi olduğunu belirtiyor. Parlak sabah ışığı sirkadiyen sistemi peşi sıra “sürükleyebiliyor” diyor.
Alzheimer ve diğer demans sorunları yaşayan bakımevi sakinleriyle yaptığı araştırma, sabahları parlak ışığa maruz kalmanın uyku kalitesi, davranış ve duygu durum ölçüm sonuçlarında iyileşmeler sağladığını ortaya koydu. Sirkadiyen aydınlatmanın denendiği evlerde bakım gören demans hastalarıyla yapılan bir çalışma, hastalara bakan kişilerin de daha iyi uyuduğunu gösterdi.
Ayrıca Figueiro, kök hücre nakli hastaları için aydınlatmanın geliştirilmesi konusunda Mount Sinai Hastanesiyle de çalışma sürdürdü. Bu müdahalenin depresyon, yorgunluk ve uyku kalitesi üzerinde “son derece olumlu” etkileri oldu.
Aydınlatma araştırmasına katılan, Mount Sinai psikologlarından William Redd, sirkadiyen aydınlatmaya yönelik büyük ilginin bilimin daha önünden gittiği konusunda kaygılı olsa bile kendisi de konuya meraklı. “Kişisel olarak bunun devasa potansiyele sahip olduğuna inanıyorum,” diyor. Kök hücre ünitesinin ışığı test etmek için iyi bir ortam olduğunu çünkü hastaların burada en az iki hafta kaldığını belirtiyor.
Sağlık ve bakım hizmeti sunan tesislerle çalışan aydınlatma şirketi temsilcileri, sirkadiyen aydınlatmaya yönelik ilginin son zamanlarda hızlı arttığını ancak sadece birkaç sağlık kuruluşunun, genellikle bir pilot program kapsamında lamba tesisatı kurduğunu söylüyor.
Acuity stratejik özellik geliştirme yöneticisi Sandra Stashik, “İnsanlar pek çok mekânda temkinli davranarak denemek istiyor,” diyor. Sınıf aydınlatması konusunda okullarla, sirkadiyen aydınlatmayı bir laboratuvarında denemek isteyen bir üniversiteyle ve infüzyon merkezlerinde faaliyet gösteren bir şirketle görüşmeler devam ediyor.
Stashik, sirkadiyen aydınlatmanın er ya da geç norm olacağına inanıyor. “Yaptığımız doğal bir şey haline gelecek,” diyor.
Signify’ın Akıllı Aydınlatma Sistemleri Başkan Yardımcısı Kate Wickham, şirketinin iki yılın son 18 ayında “çok büyük ilgi” ile karşılaştığını belirtiyor. Şirketin sağlık ve bakım hizmeti sunan kuruluşlarla yürüttüğü yedi pilot projesi bulunduğunu ekliyor. Şirket aynı zamanda ofis alanlarında, depolarda ve otellerde faaliyet gösteren insanlarla görüşüyor. Bir depo projesinde, sirkadiyen aydınlatmanın verimlilik, yorgunluk ve çalışan hataları üzerinde etkisi olup olmadığı ölçülüyor.
“Bunun noninvazif, yani vücut bütünlüğünü bozan herhangi bir doğrudan müdahalede bulunmadan, kişinin hiçbir organını olumsuz etkilemeden iyileştirme ortamını teşvik edebilen bir girişim olmasını seviyorum,” diyor Wickham.
Ketra’nın Çözümler ve Hizmetler Başkan Yardımcısı Tom Hamilton, şirketinin Florida’da bir demans ünitesinin ortak alanlarının sirkadiyen aydınlatmasında hizmet sağladığını belirtiyor. Son projelerden bir diğeri ise Virginia’da bir huzur evi sakinlerinin odalarını içeriyor.
Thomas Jefferson Üniversitesi Sidney Kimmel Tıp Fakültesi’nin eski öğrencisi, şu an tıp asistanlığı yapan Lorenzo Albala, şirket kuruluşu için finansman desteği de alacak şekilde sirkadiyen aydınlatma programlarına daha ucuz bir alternatif geliştiren, Jefferson Üniversitesi’nden bir grubun üyesi. Geliştirdikleri bir gece lambası. Hastane çalışanları gece bir hastanın odasına girdiğinde lamba yanıyor ve ışık seviyesi yavaşça artıyor. Circalux, hemşirelerin ortamı görmelerini sağlayan fakat sirkadiyen ritimlerin bozulmasına yol açmayan bir ışık türü kullanıyor. Şirket konsept üzerinde hassas ayarlamalar yapmaya devam ediyor. Bu arada Albala, hemşirelerin ürünü beğenme oranlarının da yüksek olduğunu belirtiyor.
Philadelphia Çocuk Hastanesi Kıdemli Proje Yöneticisi Mühendis Mary Alcaraz, Davranışsal Tıp Birimi aydınlatma sisteminin oluşturulmasından sorumlu. Birimde yaptığı çalışmayı geçtiğimiz günlerde gösterdi. Bu alan zaten çatı pencerelerinden doğal ışık alabilme şansına sahip. Gün boyunca koridorlar ve diğer ortak alanlar, tipik ofisler ya da hastanelerden çok daha aydınlık. Hasta odaları, özellikle geceleri faydalı olacak şekilde hastalar, aile ve personel için ayrı aydınlatma bölgelerine bölünmüş. Hemşire istasyonundaki gece aydınlatması, renk spektrumunun daha kırmızı bölümünden, yani uyarıcı etkiye sahip ve sirkadiyen ritimleri etkilemiyor, diye açıklıyor Alcaraz.
Her ne kadar ışığın renk tonu değişse de bariz olarak mavi, sarı veya kırmızı görünmüyor. Bariz olan ise aydınlatmanın, çoğu ofis aydınlatmasından daha yumuşak ve memnuniyet verici olması.
Kişisel gizlilik hakkı gerekçesiyle Philadelphia Çocuk Hastanesi gazeteci olarak hastalar veya aileleriyle görüşme yapılmasına izin vermedi. Fakat incelenebilen iki odada ışıklar kısıktı, bu da hastaların isterlerse ışıkları kısabilmelerine olanak tanımanın, daha parlak ışığın potansiyel sağlık faydalarını engelleyebileceğinin bir işareti.
Alcaraz, çocukların yataklarının hemen üzerinde bulunan, kontrol edebildikleri, sırf eğlenmeleri için gökkuşağı renklerine dönüşebilen tepe lambasının bir “pozitif oyalayıcı” olduğunu belirtiyor.
Philadelphia Çocuk Hastanesi, ışık değişimlerinin hastalar veya personel üzerindeki etkisini resmen incelememiş olsa da Simon aydınlatmanın, hastanın uyku-uyanma döngülerini iyileştiriyor göründüğünü söylüyor. Birime girmenin kişiyi “canlandırdığını” gözlemliyor.
Birimin Eş Tıp Yöneticisi Pediyatrist Stephanie Doupnik diğer yerlerde çalışırken de mümkün olduğunca doğal güneş ışığını kaçırmamaya çalıştığını belirtiyor. Çoğu insan aydınlatmaları beğeniyor görünüyor. “Aydınlatma konusunda hiç övgü duyacağımı düşünmezdim,” diyor. “Sanırım bu gerçekten olağanüstü bir şey.”
Haber kaynağı: http://www.philly.com/philly/health/the-era-of-circadian-lighting-in-health-care-is-dawning-20180627.html