Çok yakında Uzay İstasyonu’nda yeni bir sirkadiyen aydınlatma sistemi olacak
Metin: Mark Halper, LEDs Magazine
24 saat içinde, 16 gün doğumu ve 16 gün batımı insanı şaşkına çevirebilir. Bu ay, Danimarkalı bir astronot, Dünya’dan 418 km yukarıda, normalleştirilmiş bir aydınlatma sistemi deneyine başlayacak.
İnsanın sirkadiyen ritmini, işçilerin -biz onlara astronot da diyoruz- 24 saat içinde yaklaşık 32 gün doğumu ve gün batımı (her birini 16’şar kez) deneyimlediği Uluslararası Uzay İstasyonu’ndan daha fazla yoran bir ortamı hayal etmek zor.
Bu, günde bir şafak ve bir gün batımına hazırlıklı olan biyolojik saatimize zarar verebilir; biz bu alışkanlığı yaklaşık 2,5 milyon yıl önce, ilk insanların sabahları ilk kez gerinerek uyanmaya ve çok daha sonra uyumak için gözlerini kapatmaya başladıklarında edindik.
24 saat içinde meydana gelen aydınlık ve karanlık kalıbı, sirkadiyen ritmin temel belirleyicisidir. Bu fizyolojik belirlenimi bozarsanız, bela arıyorsunuz demektir. Uyumak zorlaşabilir, bu da sağlıkla ilgili sonuçlar doğurabilir.
Nitekim, Uzay İstasyonu, yıllar boyu ayarlanabilir LED aydınlatma ile deney yapma yeri olageldi.
Yaklaşımlardan biri, güneşle ilişkili doğal ışık modellerini taklit etmek oldu. Bu yaklaşımda, gün içinde maviyle zenginleştirilmiş uyarıcı dalga boyları gün batımına doğru yerlerini daha rahatlatıcı kırmızılara ve amberlere bırakır.
Yukarılarda, insan merkezli aydınlatma olarak da bilinen sirkadiyen aydınlatmaya duyulan hayranlık devam ediyor. Danimarkalı astronot Andreas Mogensen ve yeni ekip, bu ay Florida’dan uzaya fırlatıldığında Crew Dragon uzay kapsülünün yükü, Danimarkalı Saga Space Architects girişiminin tasarladığı bir sirkadiyen aydınlatma sistemini de içerecek.
Dünya’dan yaklaşık 418 km yukarıdaki Uzay İstasyonu’na vardıklarında, uyku düzenlerini normalleştirmeye yardımcı olmak için Saga’nın Sirkadiyen Işık Panelini kullanacaklar.
Saga, web sitesinde “Lambanın, her biri farklı açılarda ışık yayan üç yüzeyi var,” diye açıklıyor.
“Bu yüzeylerden her biri, uyanık kalmayı teşvik etmek veya uykuyu getirmek için farklı dalga boyları yayıyor. Uzay İstasyonu’ndaki, manuel olarak çalıştırılan bazı kelvin ve parlaklık kontrollerine sahip mevcut aydınlatma sistemlerinin aksine Saga’nın aydınlatma paneli, aydınlatmayı, astronotun planlanan uyku programına uygun biçimde otomatik olarak ayarlayacak şekilde programlandı. Keskin gün doğumlarını, değişken gün ışığını ve sakinleştirici gün batımlarını simüle eden farklı renk tonlarını titizlikle kullanan Sirkadiyen Aydınlatma, astronotların gündüzleri odaklanmalarını ve geceleri uyumalarını sağlamak için sirkadiyen ritimlerini özenli bir şekilde düzenleyebilir. Monoton uzay ortamını telafi eden bu aydınlatma sistemi, Dünya’nın değişken hava koşullarındaki doğal ışık değişimini simüle etmek için her güne özel bir ışık yayar.”
Saga sisteminin LED aydınlatma kaynakları, Pekin merkezli Yujileds’ten temin ediliyor. Yujileds, Mogensen’in ana kullanıcı olacağını söylüyor.
Avrupa Uzay Ajansı’ndan (ESA) Mogensen’in yanı sıra, astronotlar arasında NASA’dan Jasmin Moghbeli, Japonya Havacılık ve Uzay Araştırma Ajansı’ndan (JAXA) Satoşi Furukawa ve Rus Roskosmos’tan Konstantin Borisov da yer alacak.
Şu anki plana göre 15 Ağustos’ta NASA’nın Kennedy Uzay Merkezi’nden ayrılmaları öngörülüyor.
İnsan Merkezli Aydınlatma (Human Centric Lighting), hem tüketici hem ticari kullanıcı düzeyinde henüz ilk günlerini yaşadığından, birçok dünyalı, Saga aydınlatma sisteminin nasıl çalıştığını öğrenmeye can atıyor olacak. Henüz yapılacak çok sayıda araştırma var ve henüz çoğunlukla demans bakım tesisleri gibi sağlık hizmetleri ortamlarındaki uygulamalar yankı uyandırıyor.
Haber kaynağı: https://www.ledsmagazine.com/lighting-health-wellbeing/article/14296555/another-circadian-lighting-system-will-soon-arrive-at-the-space-station