Aydınlatma tasarımcısı olmak istiyorum. Ne yapmalıyım?

Sanırım kimse için “Bu soruyu o kadar çok kez duydum ki, sayısını hatırlamam mümkün değil” demem şaşırtıcı olmaz. İster email ile ister telefon isterse de yüz yüze olsun, çok farklı kimliklerdeki çok fazla kişiye elimden geldiğince yön vermeye çalıştım. Master, iş veya staj bulma süreçlerine destek oldum. Gece rüyasında aydınlatma tasarımcısı olduğunu görüp sabahına ofisin kapısını çalan bir kişi bile oldu. Ne mutlu ki bugün aktif olarak sektörde çalışan bir çok profesyonelin kariyer yolculuğunda irili ufaklı katkılarım oldu.

En son bu hafta içi, tekrar böyle bir soru ile karşılaşınca – belki de en başta yapmam gereken gibi – bir yazı yazarak paylaşmam gerektiğine karar verdim. Genel çerçeveyi bu yazı ile çizip özel sorulara yine destek verebileceğimi düşündüm.

Öncelikle bu yazıda kast edilen “mimari aydınlatma tasarımcısı” tanımı şudur: Mekan ile kullanıcı arasındaki ilişkiyi ışık ile kurgulayan kişi. Basitleştirip aydınlatma hesabı yapan ya da kullanılacak aydınlatma armatürlerine karar veren kişi asla demiyorum. Bu mesleğe hakaret olur. Ölçekten bağımsız olarak (bir villa da olabilir, 30.000 m2 bir karma işlev de ya da şehir ölçeğinde bir yapılaşma da olabilir ) yapı üretim sürecinde “ışık” ile ilgili konularda danışılan bir uzmana dönüşmek istediğinizi varsayıyorum.

Bu tanımlama ile sahne tasarımı içerisinde yer alan ışık tasarımı kavramını dışarıda bırakmak isterim. Her ne kadar bugün tanıdığım bir çok mimari aydınlatma tasarımcısı sahne tasarımı kökenli olsa da… Ayrıca nihai hedef olarak tanımlama başına “bağımsız” veya “marka bağımsız”ı da eklemek mümkün olabilir. Ancak zorunlu değil. Bu tartışmayı burada derinleştirmek istemiyorum. Zamanında yazdığım şu yazıda bu kavrama yaklaşımımı görebilirsiniz. https://pldturkiye.com/bagimsiz-aydinlatma-tasarimi/

Şu anda okuyan bir öğrenci ile kariyerinin başlarında ya da ilerlemiş bir profesyonele aynı cevapları vermek mümkün değil. Ancak araştırılacak, okunacak, gidilecek ya da deneyimlenecek yapılar üç aşağı beş yukarı belli. Sonrası ise sizin özel durumunuza yani zaman ve para olarak imkanlarınıza bağlı değişkenlik gösterecek.

Bu çerçeve içerisinde soru cevap ile ilerleyelim:

1- Olmazsa olmaz bir şey var mı?

Işığa aşık olmak. Aydınlatma tasarımı ile ilgili nasıl bir fikir var kafanızda bilmiyorum. Ancak ilk söyleyeceğim fikrinizin romantik tarafını öldürmek üzerine: Ne kadar parlak gözükürse gözüksün, aydınlatma tasarımı çok zor ve saygınlık kazanmak için çok mücadele isteyen bir dal. Işığa aşık değilseniz veya süreç içerisinde aşık olmazsanız bu mesleği uzun süreli yapmanızın çok kolay olmadığını düşünüyorum.

2- Herhangi bir meslek ön şartı var mı?

Tanıdığım mimari aydınlatma tasarımcıları genellikle mimar (peyzaj mimarı, iç mimar, şehir plancı gibi mimari disipline yakın olanlar da dahil) veya elektrik mühendisi kökenli. Ancak sahne tasarımından  gelen ya da endüstriyel ürün tasarımcısı olan da çok tasarımcı tanıyorum. Bu anlamda meslek ön şartından çok mimari plan okuyabilme ve elektrikle ilgili kavramlara hakim olma yeteneklerinin ön plana çıktığını söylemek mümkün. Bugün ne okuyor veya hangi mesleği icra ediyor olursanız olun, aydınlatma tasarımcısı olmamanız için bir sebep yok.

3- Mesleğin bir diploması var mı? Eğitim imkanları neler?

Henüz yok. Bildiğim kadarıyla 4 yıllık, lisans düzeyinde bir eğitim ne yurtdışında ne de Türkiye’de bulunmuyor. Ancak 2 yıllık Master seviyesinde “Mimari aydınlatma tasarımcı”lığına adanmış programlar var. Programlar ve detayları için şu mikro siteye bakabilirsiniz: https://pldaeducation.wikispaces.com/05.+LD+Programs  Her ne kadar siteyi hazırlayan PLDA (Profesyonel Aydınlatma Tasarımcıları Derneği) 2014 yılı Nisan ayında kapandıysa da, sitenin halen güncelliğini koruduğunu söylemek mümkün. Son 3 senede eklenen yeni programlar var ise onu araştırmak da size düşüyor.

Ben kişisel olarak programları düzenleyen hocaları ve bir çok mezununu da tanıdığım için New York’taki Parsons, İsveç’teki KTH ve Almanya’daki Wismar’ı tavsiye edebilirim. Bütçesel olarak en uygununun da (hem okul hem de yaşam masrafları olarak) Wismar olduğunu ekliyim. Hatta 2 sene gidip yurtdışında kalamam diyorsanız Wismar uzaktan bir program da düzenliyor artık. Profesyonelim ama bu konuda kendimi eğitmek istiyorum derseniz bir alternatif olabilir. Tabii ki bütçesi paralel olarak artacaktır.

4- Türkiye’de eğitim imkanı yok mu? 

Türkiye’de aydınlatma bugüne kadar genellikle yapı fiziği altında bir ders ve uzmanlaşılacak bir alan gibi görüldü. Bu anlamda mimari aydınlatma tasarımı master programı Türkiye’de yok. Çeşitli kurumların düzenlediği sertifika da veren eğitimler var.

• ATMK (Aydınlatma Türk Milli Komitesi) tarafından senede 2 kere düzenlenen: https://pldturkiye.com/atmk-aydinlatma-egitim-semineri/.
• Philips firması tarafından düzenlenen: https://pldturkiye.com/philips-led-aydinlatma-semineri/
• Aydınlatma Tasarımcısı Mustafa Seven’in düzenlediği: https://pldturkiye.com/bilgide-mimari-aydinlatma-tasarimi-egitimi/

Not1: Sanırım ATMK hariç diğer eğitimler şu an için aktif değil.
Not2: Linklerdeki bilgiler güncel olmayabilir. Lütfen ilgili kurumların sitelerine başvurun.

5- Ne okumalıyım? 

Dergiler (Türkiye):
PLD Türkiye dergisinin bugüne kadar çıkmış tüm sayıları dijital olarak ücretsiz okunabilir. https://issuu.com/pldturkiye Light World dergisi şuradan okunabilir: https://www.joomag.com/en/newsstand/lightworld-sayi-44-m%C3%9Cze-aydinlatmalari/0904802001490695930

Portaller (Türkiye):
PLD Türkiye: https://pldturkiye.com/
Lightworld: https://www.lightworld.com.tr/ (Yayın hayatı sona erdi)
Aydınlatma portalı: http://www.aydinlatma.gen.tr/
LED portalı: http://www.ledportali.com/ (2019 yılından beri aktif değil)

Dergiler (Yurtdışı):
PLD Magazine: https://pld-m.com/en/about-pld/ (2018 yılında yayın hayatı sona erdi)
Arc Magazine: https://issuu.com/mondiale
Lighting Magazine: http://www.lighting-magazine.com/ (2019 yılında yayın hayatına son erdi)

Portaller (Yurtdışı):
PLD: https://pld-m.com/en/ (2018 yılında yayın hayatı sona erdi)
Mondo Arc: http://www.arc-magazine.com/
Lux Review: http://luxreview.com/ (2021 yılında yayın hayatı sona erdi)
Arch Lighting: http://www.archlighting.com/ (2019 yılında yayın hayatı sona erdi)

6- Workshop yok mu? 

Esasında bana ulaşan herkese ilk başta tavsiye ettiğim madde bu. Lights in Alingsas Workshop’una katılmalısınız. Nokta. Benim için bir dönüm noktasıydı. Eminim katılan herkes için de öyle olmuştur.  Eğer hoşunuza gitmez ise, en kötü ihtimalle bu mesleği yapamayacağınızı en kestirmeden anlamış olursunuz. İsveç’in 30.000 kişilik ufak bir kasabasında 2000 yılından beri düzenlenen workshop’u saatlerce anlatabilirim. Ancak bunu da daha önce uzun uzun yazmıştım. Şuradan okuyabilirsiniz: https://pldturkiye.com/plda-atolye-calismasi-workshop-nedir/ Ben 2007 yılında katıldım ancak kalitesinden bir şey kaybettiğini sanmıyorum. Şiddetle tavsiye ediyorum.

7- Madde madde açıkladın ama nereden başlayacağız? 

İşte burası sizin nerede olduğunuz ve imkanınız ile alakalı.
Kendimce ideal durumu ya da gönlümden geçeni açıklayabilirim.

İdeal bir durumda yani şu anda öğrenci olduğunuzu kabul ediyorum.

• Alingsas Workshop’una katılın.
• Okulunuzu bitirip maddi durumunuza göre bir master programına yazılın.
• Okul bitene kadar Türkiye’deki bir mimari aydınlatma tasarımı ofisinde staj yapmanız da çok iyi olabilir. Mimari aydınlatma tasarımı firmaları için: https://pldturkiye.com/firmalar/aydinlatma-tasarimi-danismanligi/
• Master bitince de öncelikle yurtdışında iş bulmaya çalışın.
• Yurtdışında bir aydınlatma tasarımı ofisi terbiyesi, bilgisi ve deneyimi ile gelip 5 ila 10 sene sonra (süre yine size bağlı) Türkiye’de kendi ofisinizi açarak ideal döngüyü tamamlamış olursunuz.

Bunun dışındaki her durum kendi özelinde ele alınmalı.

Ancak diyelim ki, yine sıkça karşıma gelen bir durum olarak, şu anda başka bir meslek dalında aktif bir profesyonel olarak çalışıyorsunuz ve gönlünüzden “aydınlatma tasarımcısı” olmak geçiyor. Ya da öyle olduğunu düşünüyorsunuz. Öncelikle her kim olursanız olun, tekrar ediyim, Alingsas Workshop’una katılın.

Sonrasında kendinizi geliştirmek için ATMK eğitimi gibi programlar ile ilk bilgilendirmeye sahip olabilirsiniz. Aydınlatma hesapları yapabilmek için Dialux programını hem kendiniz öğrenebilir hem de eğitim programlarına katılabilirsiniz. (google ara: Dialux eğitimi) Bu bilgiler ile bir mimari aydınlatma tasarımı ofisine iş başvurusu yaptığınızda şansınızın çok daha fazla olacağı açık. Ya da Türkiye’de üretim yapan ya da çeşitli markaların distribütörlüğünü yapan firmaların proje departmanlarına başvurabilirsiniz. Bağımsız olmadan önceki aşama olacak bu dönemde, hem farklı tipteki teknik ürünü yakından tanıma hem de mimari aydınlatma tasarımı proje aşamalarını deneyimleme şansınız olacaktır. Yine süre tercihi size bağlık olacak şekilde 5 ila 10 sene sonrası kendi ofisinizi açabilir ya da başka bir mimari aydınlatma tasarımı ofisinde çalışabilirsiniz.

Tekrar etmek gerekirse yazıda “bağımsız” mimari aydınlatma tasarımcısı olmayı nihai hedef olarak koydum. Bu hiç bir anlamda bu kapsama girmeyen bir tasarımcıyı – üretici veya distribütör’de çalışan – daha az tasarımcı yapmaz. Bağımsız olmak konusu sadece diğer tüm kaygılardan kurtulmayı (satış, kar, stok, ürün çeşidi vb vb) barındırır. Eski yazıyı tekrar link olarak veriyim: https://pldturkiye.com/bagimsiz-aydinlatma-tasarimi/

Umarım genel çerçeve için yeterli olmuştur.
Eksik veya yanlış bir bilgi varsa şimdiden affola.
Yorumlarınızı ve sorularınızı bekliyorum.

Emre Güneş