Tamam, ışık olsun ama… yabani hayata da özen gösterilsin

• Yapay ışıklar bitki fotosentezi, hayvanların oryantasyon kabiliyetleri ve göçleri, insanın sirkadiyen ritmi gibi biyolojik süreçleri etkiler. Eski lambalar enerji verimli LED lambalarla değiştirilirken, insan ihtiyaçları yerel yabani hayata verdiği hasarla değerlendirilmek zorunda.
• Araştırmacılar LED lambaları ışık çıkışı, enerji verimliliği ile yabani hayat, insan ve gökyüzünün gece karanlığı üzerindeki tahmini etkilerine göre kategorize eden bir araç geliştirdi.
• Araştırmacılar, filtrelenmiş sarı-yeşil ve amber LED’lerin yabani hayat üzerindeki etkilerinin yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalardan daha düşük olabileceğini, mavi tonlu ışığın ise kuşlar, böcekler, balıklar ve deniz kaplumbağaları da dahil, yabani hayatı turuncu ve sarı tonlu ışıktan daha fazla etkileyeceğini tahmin ediyor.
• Çalışmalarının sonuçları, aydınlatma tasarımcılarına ve yerel hükümet yetkililerine hem enerji verimliliğine sahip hem de yabani hayata daha az zarar verecek aydınlatma teknolojilerinin kullanılması konusunda rehberlik etmek üzere güncellenen bir web sitesinde sunuldu.

Aydınlatmak
Hepimiz böceklerin ışığa doğru uçuştuğunu görmüşüzdür. Örneğin gece kelebekleri ay ışığını kullanarak dik durur, düz uçar ve geceleri oryantasyonlarını korurlar.

Çeşitli kuş ve balık türleri dahil, diğer hayvan grupları da doğal ışık işaretlerinden faydalanarak hareketlerini yönlendirirler. Yumurtadan çıkan deniz kaplumbağaları, kumdaki yuvalarından ayrılır ve karanlık, yüksek siluetleri aşıp ay ışığının okyanustaki yansımasına doğru ilerler.

Farklı türler, ışığa farklı elektromanyetik spektrum dilimlerinde tepki verir. Örneğin, gece kelebekleri ve deniz kaplumbağaları uzun dalga boylarındakinden (sarı, turuncu, kırmızı tonlar) daha fazla, kısa dalga boylarındaki (mavi, mor, mor ötesi tonlar) ışığın çekimine kapılırken somon balıkları farklı dalga boylarındaki ışığa karşı hassastır.

Yapay ışık, bitki fotosentezi, hayvanların oryantasyon kabiliyetleri ve göçleri gibi biyolojik süreçleri etkileyebilir. Geceleri plajlar, okyanuslar kıyıları, ormanlar veya nehir kenarlarında yapay ışık kullanımı hayvanların çekime kapılmasına, rotalarından ayrılarak yönlerini şaşırmalarına ve nihayetinde ölmelerine yol açabilir. Çeşitli balık türleri yapay ışıktan kaçar. Göçmen kuşlar manyetik pusula oryantasyonu için spektrumun mavi-yeşil bölümündeki ışığı kullanır. Uzun dalga boyu kırmızı ve beyaz ışık bu oryantasyonu engeller.

Bir dizi LED seçeneği
Düşük maliyetli, enerji verimliliğine sahip LED lambaların kullanımındaki hızlı artış, çok kurumlu bir araştırma ekibini dünya çapında harekete geçirerek lambaların farklı spektral profillere sahip çeşitli türler üzerindeki etkilerini, alan çalışmaları yapmayı gerektirmeden tahmin eden bir metot geliştirmelerini ve yanı sıra mevcut LED lamba seçeneklerinin hassas yabani hayat üzerindeki etkilerinin bir değerlendirmesini yayımlamalarını sağladı.

Başlangıçta esas olarak daha beyaz veya daha mavi ışık yayan LED lambalar artık toplumların dış mekân aydınlatması için kullanabileceği geniş bir spektrum ve renk seçeneği yelpazesine sahip. LED üreticileri, yabani hayata şu ankilerden daha az zarar veren lambalar üretmeye çalışıyor, diyor Güney Kaliforniya Üniversitesi şehir ekolojisti ve başyazar Travis Longcore.

Longcore ile meslektaşları, PC Amber lambalar ve filtrelenmiş LED’ler dahil, malzeme ve spektral çıkışları değişen 26 LED aydınlatma ürününün yaydığı ışığı ölçtü.

Yayımlanmış verilerden yararlanarak ışığa karşı hassas olduğu bilinen —birçok deniz kaplumbağası, böcek ve somon balığı türünün yanı sıra bitkiler (fotosentez yoluyla) dahil— türlerin, bir dizi lamba cinsi ile çeşitli dalga boylarından ışığa verdikleri beklenen bağıl tepkileri ölçtüler.

Farklı canlı türleri üzerindeki etkileri minimuma indirme ile dış mekân aydınlatmasında her bir lambanın performansını optimize etme arasındaki dengeyi anlamak üzere araştırmacılar ayrıca bir ürünün görsel performansı ve enerji çıkışı açısından önemli birkaç kriteri de ölçtü.

Bunlar arasında iki ışık rengi ölçümü de bulunuyor: “Sıcak” kırmızılardan “soğuk” mavilere kadar değişim gösteren ilişkili renk sıcaklığı (CCT) ve yapay bir ışık kaynağının doğal ışığa kıyasla renkleri ne ölçüde doğru gösterdiğini belirten renksel geriverim endeksi (CRI).

CCT ve CRI değerleri de dahil, lambanın spektral çıkışları ile çeşitli yabani türlerin bilinen görme kabiliyeti özellikleri ve ışığa verdikleri davranışsal tepkileri karşılaştıran araştırma ekibi, türlerin farklı spektral çıkışa sahip LED lambalara (ışık şiddetini eşit varsayarak) verdikleri tepkileri öngören bir model geliştirdi. Model; ekolojik, fizyolojik ve astronomik tahmini etkileri minimize eden lambaları belirleyerek hem tek tek hayvan grupları hem de genel olarak yabani hayat üzerindeki etkileri öngörüyor.

Ekip, türlerin ışığa verdikleri tepkileri, uluslararası standartlara uygun birimlerle ölçtü. Bu sayede insanlar modeli kullanarak deneyebiliyor ve yeni aydınlatma ürünlerinin yabani hayata etkilerini karşılaştırabiliyor.

Sıcak tonlu ışık, yabani hayata olumsuz etkileri azaltabilir
Araştırmacılar, belli malzemelere ve spektral çıkışlara sahip lambaların, diğer lambalara kıyasla yabani hayatı yayılan enerji birimi başına daha fazla etkilediğini ortaya koydu.

Turuncu ve sarı tonlar, mavi tonlara kıyasla daha az etkiliyor.

Yazarlar makalelerinde, “Bu değerlendirme metrikleri kullanıldığında, filtrelenmiş sarı-yeşil ve amber LED’lerin, yüksek basınçlı sodyum buharlı lambalara göre yabani hayat üzerinde daha düşük etkilere sahip olduğu, mavisi fazla (örneğin, CCT değeri 2200K’den daha yüksek olan) aydınlatmanın ise daha ciddi etkileri olacağı öngörülüyor.” diye ifade ediyor.

Ayrıca bazı türler, farklı ışık spektrumlarına diğerlerinden daha fazla tepki veriyor. Yazarların bulgularına göre, “Tüm lamba türlerinden yayılan yüksek oranda çıkışın, yumurtadan yeni çıkan caretta caretta’ları etkilediği düşünülürken yavru somonlar en çok, gücü spektrumun belli bölgelerinde yoğunlaşan birkaç lambanın çekimine kapılıyor.”

Model, başka türlerin tepki eğrileri veya başka lamba türlerine ilişkin bilgiler eklendikçe güncellenebiliyor.

Hayvanların verdiği tepkiler aynı türlerin popülasyonları içinde bile değişiklik gösterebileceği için yazarlar, tahminlerinin doğruluğunu artırmak için türlerin ışığa verdiği tepkiler konusunda daha fazla araştırmaya ihtiyaç olduğunu belirtiyor.

“Bu araca ihtiyacımız var. Nasıl kullanılacağı belli, teknik adımlar, dil ve ilk sonuçlar belli,” diyor Longcore. “Bizim yaptıklarımızı indirebilir, kendi lambalarınızı, türlerinizi ve eğrilerinizi ekleyebilirsiniz veya bunları bizimle paylaşabilirsiniz.”

Yabani hayat dostu dış mekân aydınlatması için bir çağrı
Proje; aydınlatma tasarımcılarına, LED gibi yüksek verimliliğe sahip dış mekân aydınlatmasına geçişten sorumlu devlet kurumlarına ve yetkililerine yabani hayata daha az zarar verecek yeni aydınlatma teknolojilerini kurma ve kullanma konusunda bilgi sağlamayı hedefliyor.

“Genel mesaj şu: Şehirler dış mekân aydınlatmasında beyazdan çok sarı ve yeşil görünen ışıklar dahil, mümkün olan en düşük renk sıcaklığını kullanmaya dikkat etmelidir,”

“Ayıca özel ekolojik kaygıların bulunduğu bölgelerde yaklaşımımız, bu belirli kaygılara (örneğin böceklerin veya kaplumbağaların çekime kapılmasını azaltmaya) en uygun ışıkların kullanılması kararını desteklemek olmalıdır.” diyor Longcore.

Yazarlar, yabani hayat üzerinde kullanılan ışık miktarı başına minimum etkiye yol açan lambalar takmanın, insanın ışık tercihi ile yerel doğayı destekleme arasında bir uzlaşma sunduğunu söylüyor.

Işık parlaklığının türlerin görüş kabiliyetini ve davranışlarını etkilediği de biliniyor. Dolayısıyla toplumlar dış mekân aydınlatmasının şiddetini, yönünü ve süresini kontrol ederek yabani hayata verilen zararı azaltabilir.

“En iyisi deniz kaplumbağalarının yavruladığı plajlarda, penguenlerin yaşadığı bölgelerde ya da yavru deniz kuşlarının denize ulaştığı rota üzerinde yapay ışık olmamasıdır,” diye belirtiyor yazarlar. “Fakat illa olması gerekiyorsa, spektrumun kaplumbağaların ve deniz kuşlarının en hassas olduğu bölümündeki dalga boylarını, şiddeti de en aza indirmek koşuluyla minimize etmek tercih edilmelidir.”

Haber kaynağı: https://news.mongabay.com/wildtech/2018/06/let-there-be-light-but-be-mindful-of-the-wildlife/