Resim gibi aydınlatma

Vincent van Gogh Vakfı Fransa’nın Arles kentinde bir malikaneyi restore ediyor ve van Gogh’un eserlerine adanmış olan modern bir sanat galerisi yaratıyor.

Metin: Joachim Ritter
Fotoğraflar: Hervé Hôte, Fluor Architecture, Wonderfulight

Işık ve resim sanatı birbiriyle yakın ilişki içinde. Ancak zaman zaman müze inşaatı ve aydınlatma tasarımı birbirine yabancıymış gibi davranır. Böyle bir durum Fransa’nın Arles kentindeki Vincent van Gogh Vakfı tarafından yenilenen müze için söz konusu değil. Buradaki ışık efektleri kısmen bir resim gibi.

Resim sanatı ciddi bir iş. Özellikle Rembrandt veya Caravaggio gibi eski sanatçılar için. Onlar çok ciddi çalışmalara sahipti. Baş yapıtları tarz açısından post emprezyonizm içinde sınıflandırılabilecek Vincent Willem gibi bir ressam için bu ciddiyet, renk kullanımı ile kırılıyor. Bu şekilde resim sanatı ciddiyetinden kaybetmiyor ancak daha fazla rahatlıyor. Böylesine bir yaklaşımı ışık ile van Gogh’a adanmış bir bina içinde uygulamaya almak başlı başına zorlu işti. Bu işi üstün başarı ile tamamlamak ise belki de bir “sanat” oldu. Hele de, zorluk dereceleri her gün biraz daha artan aydınlatma tasarımının teknik ve enerji verimliliği şartları düşünülürse…

2014 yılının baharında, çok yoğun ancak önemli bir restorasyon aşamasından sonra Vincent van Gogh Vakfı, Arles kentindeki Léautaud de Donines malikanesinin kapılarını tekrar açtı. Vakfın amacı van Gogh’un sanatsal mirasını kutlamak ve aynı zamanda çeşitli sergiler ile sanatçının mirasını çağdaş sanatçıların eserlerinde aramaktı. Bu proje için görevlendirilen aydınlatma tasarımcıları, sergi odaları ile koridor, merdivenlik, iç avlu, hediye satışı yapılan dükkan gibi halka açık alanlara yönelik özel ve uygun ışık çözümleri bulmak üzere mimarlar ile bir araya geldi.

Restore edilen Léautaud de Donines malikanesi aslında son derece orijinal sanatsal bir proje. 20. ve 21. yüzyılın sanatçılarının eserleri ile van Gogh’un dehasını, maestronun severek resim yaptığı yerdeki tarihi bir mekâna çağırıyor. Malikane Unesco tarafından dünya kültür mirası olarak görülüyor. Yapı 15. yüzyıla ait ve 1924 yılından beri Banque de France’ın mülkü. Bina 2.400 m2 kullanım alanına sahip. Tasarımcıların burada, ödül almış müzeler için belirlenen teknik şartları sağlamaları gerekti. Bu konuda Amsterdam’daki Van Gogh Müzesi’nden destek alındı. Müze malikane yönetimine sanat eserlerinin korunması, güvenliği ve saklanması konusunda bilgi sağladı. Ayrıca, restorasyon çalışmaları ve hemen yanına inşa edilen yeni bina için bölgenin diğer ana özellikleri dikkate alınacaktı. Bu özelliklerden en önemlisi van Gogh’un da çok değer verdiği Arles’ın o özel ışığıydı.

Mimari proje, vakfın sanatsal misyonunun ana fikrine dayandı. Sanatçılar arasındaki bilgi alışverişi geliştirilecekti. Sanat koleksiyonunda van Gogh çalışması belki yoktu ancak ışık ve Arles kenti sayesinde önemli bir faktör olarak var oluyordu. Bu şekilde van Gogh ve koleksiyonda çalışmaları yer alan, davet edilen ve bina ile uyumlu olan sanat enstalasyonunu yaratan sanatçılar arasında “görüşmeler” sürdürüldü. Betrand Lavier sürgülü kapılı giriş ile, Raphael Hefti kitap dükkanının çatısındaki renkli camdan yapılmış heykeli ile ve Fritz Hauser ise merdivenliğin tasarımından sorumlu olarak burada yer aldılar.

Doğal ışık, Arles’in meşhur ışığı, sergi alanlarının (1.000 m2) yeniden tasarlanması kapsamında yapılan konsept çalışması için kilit unsur oldu. Bu alanda eserleri saklama şartları dikkate alınacaktı.

Giriş katında ve girişin üzerindeki cam enstalasyon nedeniyle iç avluda bulunan hediye satış alanının pürüzsüz duvarlarındaki renkli projeksiyonlar ziyaretçilere eşsiz görüntüler sunuyor.

Vakfın iç avlusuna girildiğinde önce giriş ve satış alanını yerleştirmek için mimarlar tarafından yapılan yeni kısım göze çarpıyor. Camdan oluşan bu şık yapı üzerinde İsviçreli sanatçı Raphael Hefti’nin canlı renklerle bezenmiş cam sanat eseri Arles’ın büyüleyici gökyüzü ışığı ile oynuyor.

Çatının taşıyıcı kafes sistemi dar, 2 cm kalınlıklı metal yapı parçalarından oluşturulmuş. Böylece cam sanat eseri satış alanından görülebiliyor. Aydınlatma tasarımcıları 4,6 m yükseklikteki satış alanının genel aydınlatması için çok göze batmayan bir çözüm geliştirdiler. Çevre ışığı ve ürün sergi alanının aydınlatması, küçük formatlı, cam çatı konstrüksiyonunun altına yerleştirilmiş projektörler ile sağlanıyor. Bu tür modüller genelde vitrin aydınlatmasında kullanılıyor. Ancak, 16 derecelik yansıma açılı bir seçenekte mekânın tamamını aydınlatmak ve yönlendirilebilir projektörler kullanarak satış masaları üzerinde vurgu ışığı oluşturmak mümkün. Cam çatı neredeyse hiç fark edilmiyor. Geceleri bir tür geçici yıldızlı gökyüzü, van Gogh’un Arles kentinde resmettiği “Rhone üzerinde bir yıldızlı gece” adlı eserine dolaylı bir şekilde atıfta bulunuyor. Zeminde 150lx’lük ve de 95 m2 satış alanının masaları üzerinde 300lx’lük bir aydınlatma yoğunluğu elde etmek için toplamda her biri 2×1,1W (2,63 W/m2) olacak şekilde 114 armatür kullanılmış.

Büyük sergi salonundaki çatı pencereleri çatı terasındaki bir yapıya doğru yerleştirilmiş. Bu yapı 20 Sheddach parçasından bir araya getirilmiş. Beş sıra şeklinde, her öge güneşi takip eder yönde yerleştirilmiş. Sergi salonlarındaki genel aydınlatma ve tasarlanmış aydınlatma birbirine uyumlu olacak şekilde geliştirilmiş. Vitrinlerin sergilenmesi ve gelecekteki sergilerin planlaması için gereken esneklik dikkate alınmış.

Sanat eserlerinin türü, büyüklüğü ve konumu değişebilecek olan büyük sergi salonunda armatürlerin yerleşim düzeni sayısız olası konumlandırma ve kümelenmelere uyacak şekilde yapılmış. Her tür alanı vurgulamada kullanılan LED projektörlerini esnek bir şekilde konumlandırmak için elektrik rayları kullanılmış.

Temel aydınlatma için berrak, difüz ışık hatları kullanılmış. Bu ışık hatları, sanat sergileri esnasında, ihtiyaca göre esnek bir şekilde devreye alınıyorlar. 2,4 ve 5,94 m uzunluklar arasında olabilen dim edilebilir ışık hatları; yarısı dışarıda olacak şekilde tavana monte edilmiş. Mekânın ortasında, Shed tavanların gün ışığını aldığı saatler göz önünde bulundurularak çatı pencerelerine suni ışık için armatürler yerleştirilmiş. Bunlar hem çatı pencerelerinin biçimini öne çıkartıyor hem de genel aydınlatmayı tamamlıyor. Yapının merkezinde yer alan “Pirane” tarzı odaya tüm katlardan bir asansör aracılığı ile ulaşılabiliyor. Bu odanın aydınlatması için kafes konstrüksiyonlu köprüye projektörler yerleştirilmiş. Köprünün alt kısmına monte edilen ışık rayları aşağı yönlü oldukları için hem mimari şekillerin görüntüsü bozulmuyor hem de ışık kafes sistemi üzerinde Moiré efektleri yaratıyor. Yine köprünün alt kısmı boyunca kenarlara elektrik rayları yerleştirerek iç avludaki sanat eserlerinin aydınlatılması sağlanıyor.

Projeye katılanlar:

İşveren: Vincent van Gogh d’Arles Vakfı
Mimarlar: Fluor Architecture
Aydınlatma tasarımı: Wonderfuligh
Işık sanatı çatı satış alanı: Raphael Hefti
Giriş, sürgü kapı aydınlatma sanatı: Bertrand Lavier
Merdiven alanı aydınlatma sanatı: Fritz Hauser
Gün ışığı planlaması: Ingelux Consultants

Uygulanan ürünler:

Hediyelik eşya alanında kullanılan LED çözümü: Zumtobel
LED ray projektörü ana salon: Erco
Yarı sıva altı montaj-Işık hatları: XAL
Çatı pencerelerine entegre edilmiş ışık rayları: Zumtobel

Tarihi malikane koyu renkli ahşabın hakim olduğu temel bir atmosfere sahip. Burada sadece ışık tekniği modernize edildi.