Aydınlatma tasarımında “Leed ve Breeam”
Enerji etkin bina tasarımında sertifikalandırma sistemleri “Leed ve Breeam” hakkında kısa bir araştırma yazısı.
Yazan: Nihan Cüceoğlu, Planlux
Günümüz mimarisinde aydınlatma, yalnızca işlevsel olma beklentisinden çıkmış, mimarinin bir parçası olarak çalışan, görsel konfor koşulları beklentilerine cevap veren bir sistem olarak gelişim göstermiştir.
Binaya dair enerji yüklerinin sorgulanmaya başlanmasıyla da aydınlatma için tüketilen enerji toplam enerji yükünün önemli bir kısmını oluşturduğu için gün ışığının etkin kullanımı ve aydınlatma yüklerinin azaltılması gibi konular önem kazanmıştır. Binalarda enerji verimliliği kapsamında; sürdürülebilirliğin sağlanması ve enerji tüketiminin azaltılması gereklilikleriyle sertifikalandırma modelleri geliştirilmiştir. Yazımızda kısaca bu sertifikasyon sistemlerinin aydınlatma tasarımı ile ilgili olan başlıklarını inceliyoruz.
Farklı ülkelerde ortaya çıkan bu bina sertifikalandırma sistemlerinin ülkemizde de önem kazanan ikisi LEED ve BREEAM bina sertifikalandırma sistemleridir. Bu sistemlerin ortak amacı olumsuz çevresel etkilerinin azaltılması ve bina sürdürülebirliğinin değerlendirilmesidir. Bu sistemler yaratıldıkları ülkenin kendi koşullarına ve yasal mevzuatına uygun bir şekilde geliştirilmiştir.
Leed Değerlendirme Modeli
1998 yılında ABD Yeşil Binalar Konseyi tarafından hazırlanmıştır. Sürdürülebilir yerleşim yeri tasarımı, su verimliliği, enerji ve atmosfer, malzemeler ve kaynaklar, iç mekan fiziksel çevre kalitesi, tasarımda yenilik gibi bölümlere ayrılmıştır. Bu ölçütlere göre verilen puanlar toplamı binanın Leed sertifika puanını oluşturmaktadır. Toplam 69 puan üzerinden yapılan değerlendirmede alınan puanlara göre verilen dereceler; Leed Sertifikası (29-32 puan), Gümüş Düzey (33-38 puan), Altın düzey (39-51 puan), Platin düzey (52-69 puan). Bu sistemde aydınlatmaya ilişkin puan 69 üzerinden 4 puandır.Leed’de aydınlatmaya ilişkin konular;ışık kirliliğinin azaltılması, aydınlatma sistemlerinin tasarımı ve kontrolü, günışığı ve dış görüş, aydınlatma enerjisi, enerji performansının optimize edilmesi- aydınlatma kontrolü, güneşe yönlenme gibi gibi başlıklar altında değerlendirilmekte ve puanlanmaktadır.
LEED- Işık Kirliliğinin Azaltılması: Sürdürülebilir yerleşim yeri tasarımı başlığı altında yer almakta olan bu bölüm ışık kirliliğinin azaltılmasını amaçlamaktadır.İstenen koşulların sağlanması 1 puan değerindedir.İç mekanda güvenlik aydınlatmaları dışında kalan aydınlatma sistemlerinin en az %50’ sinin saat 23:00 ile 05:00 arası otomatik kontrol ile kapatılması ve bina açıklıklarının aynı saatler içinde kapatılmasını yada otomatik kontrolle perdelenmesi gerekliliğine değinmektedir. Dış mekanlar park ve kırsal alanlar, konut çevreleri, 4 bölgeye ayrılmakta olup bu bölgelendirmelerin dış aydınlık düzeylerinin minimum olması gerektiği vurgulanırken ASHRAE/IESNA 90.1-2007 standardındaki kriterlerin sağlanması gerekliliğine değinilmektedir.
LEED-Aydınlatma Sistemlerinin Tasarımı ve Kontrolü: 1 puan değerinde olan bu bölüm iç mekan fiziksel çevre kalitesi ana başlığı altında yer almakta ve aydınlatma kontrol sisteminin gerekliliğini vurgulamaktadır. Aydınlatma sisteminin %90′ının kullanıcı tarafından kontrol edilebiliyor olması gerekmektedir. Hareket duyarlı sensörlerin kullanımı önerilmektedir.
Gün Işığı ve Dış Görüş: 1 puan değerinde olan bu bölüm iç mekan fiziksel çevre kalitesi ana başlığı altında yer almaktadır. Yaklaşık 250 lux günışığı aydınlığının mekanların %75’inde sağlanması koşulu söz konusudur.
Gün Işığı ve Dış Görüş: 1 puan değerinde olan bu bölüm mekanların %90’nında dış görüş sağlanmasını gerektirmektedir.
Aydınlatma Enerjisi: Enerji ve Atmosfer ana başlığı altında yer almakta olan bu bölüm aydınlatma için harcanan enerjinin azaltılmasını amaçlamaktadır. Bu bölüm ticari yapılar için hazırlanmıştır.Gerekli aydınlatma düzeylerinin sağlanabilmesi için ASHRAE /IESNA 90.1-2007 standardında verilen aydınlatma enerjisi hesap yöntemine göre sağlanan değerlerin %15 azaltılması 1 puan, %25 azaltılması 2 puan, %35 azaltılması 3 puan değerindedir.
Enerji Performansının Optimize Edilmesi: Enerji ve Atmosfer ana başlığı altında yer almakta olan bu bölüm ticari yapılar için geçerlidir. 1 puan kazanılabilme şartı pencerelerden 4,5 m uzakta bulunan çatı ışıklıklarının altında gün ışığı duyarlı sensör kullanımı istenmektedir.
Güneşe Yönlenme: Yeşil Binalar ve Yapı bileşenleri başlığı altında bulunan bu bölüm 1 puan değerinde olup enerji etkin bina tasarımında yönlenmenin önemini vurgulamaktadır. Koşulu ise güneye yönelmiş cephelerin 21 Aralık tarihinde %25 den fazla gölgelenmemesi gerekliliğidir.
Breeam Değerlendirme Modeli
British Research Establishment tarafından hazırlanan bu değerlendirme yöntemi yönetim, sağlık ve konfor, enerji,ulaşım, su, malzeme, atık, arsa kullanımı ve ekoloji, kirlilik gibi bölümlere ayrılmıştır. Bu bölümlere ilişkin alınan puanlar toplamı 102’dir. Binalar 9 tipolojide değerlendirilmektedir. Bunlar; ofis, eğitim, endüstri, sağlık, satış,hapishane ve adalet binalarıdır. Sertifika alınabilmesi için 30 puan ve üzeri puan alınması gerekmektedir. Alınan puanlara göre verilen dereceler Geçer (30-44 puan), İyi (45-54 puan), Çok İyi (55-69 puan), Mükemmel (70-84 puan)’dir. Breeam değerlendirme sisteminde aydınlatmaya ilişkin puan 8’dir.Breeam de aydınlatmaya ilişkin değerlendirilen konular: gün ışığı, dış görüş, kamaşma kontrolü, yüksek frekanslı aydınlatma, iç ve dış aydınlık düzeyleri, aydınlatma zonları ve aydınlatma kontrolü, dış aydınlatma, ışık kirliliğinin azaltılması gibi başlıklar altında değerlendirilmekte ve puanlanmaktadır.
BREEAM – Gün ışığı: Sağlık ve konfor (HEA) başlığı altında yer almaktadır , 1 puan alabilme koşulu hacimlerin %80′ininde yeterli gün ışığı sağlanması, çalışma düzleminden gökyüzünün gözükmesi ve hacim derinliklerinin uygunluğunun sağlanmasıdır.
BREEAM – Dış Görüş: Sağlık ve konfor (HEA) başlığı altında yer alan bu bölümden 1 puan alınabilmesi için gereklilik yeterli dış görüşün sağlanmasıdır. Saydamlık oranınının azami %20 de olması ve ilgili alanların dış görüş sağlayan pencereye en fazla 7m uzaklıkta olması gerekmektedir.
BREEAM – Kamaşma Kontrolü: Sağlık ve konfor (HEA) başlığı altında yer alan bu bölümden puan alabilmek için gölgelemenin sağlanması kullanıcı tarafından kontrol edilebilir olmalıdır.
BREEAM – Yüksek Frekanslı Aydınlatma: Bu bölüm Sağlık ve Konfor (HEA) başlığı altındadır.Tüm floresan ampuller ve kompakt floresan ampullü armatürlerin yüksek frekanslı balastlarla donatılmış olması koşulu ile 1 puan alınabilmektedir.
BREEAM – İç ve Dış Aydınlatma Seviyeleri: Bu bölüm Sağlık ve Konfor (HEA) başlığı altındadır.İç ve dış aydınlatma seviyeleri; görme performansı ve konforunu en iyi şekilde karşılayan aydınlatma sisteminin tasarlanması için yerel yönetmeliklere uygun olarak tasarlanmalıdır. Eğer yerel yönetmelik yok ise; EN 12464-1 ve 2 Avrupa standardında verilen değerler kriter alınarak tasarlanmalıdır.
BREEAM – Aydınlatma Zonları ve Kontrolü: Bu bölüm Sağlık ve Konfor (HEA) başlığı altındadır. 1 puan alınabilmesi için gereklilik aydınlatma kontrolünün kullanıcı tarafından yapılabilmesi ve zonlara bölünmüş olmasıdır. Ofis ve sirkülasyon alanları, atrium, pencere gibi gün ışığı alan mekânlar, kütüphaneler, kitap depolama alanları ve rafları ile okuma alanları ve seminer ve konferans odaları için ayrı zonlama yapılmalıdır.
BREEAM – Dış Aydınlatma: Bu bölüm Enerji (ENE) başlığı altındadır.Yapının dış alanlarını aydınlatmak amacıyla kullanılan aydınlatma sisteminin enerji etkin olmasının sağlanması ve gün ışığı duyarlı kontrol sisteminin kullanılması halinde 1 puan kazanılabilmektedir. Araç park alanları, ortak yollar ve araç, yürüme yollarının aydınlatılmasında kullanılan lambaların renk sıcaklıkları ve verimleri için belli değerler verilmiştir, bu değerlere uyulması koşulu beklenmektedir.
BREEAM – Işık Kirliliğinin Azaltılması: Dış aydınlatma tasarımının kirliliğe sebep yaratmayacak şekilde bir tasarım yapılması halinde 1 puan alınabilmektedir. Güvenlik aydınlatması dışındaki tüm dış aydınlatma armatürleri, 23:00 ile 07:00 saatleri arasında otomatik olarak devre dışı bırakılmalıdır. Dış aydınlatma, Lighting
Engineers (ILE) Guidance notes for the reduction of obtrusive light, 2005 ‘deki parametrelere uygun tasarlanmalıdır.
Sonuç olarak; her iki sertifikalandırma sistemlerinde de ana prensip olarak alınan ve bahsedilen konular gün ışığı kullanımı, dış görüşün sağlanması, ışık kirliliğinin azaltılması, görsel konfor koşullarının sağlanması, kullanıcı bazlı kontrol sistemlerinin kullanılması üzerinedir. Puanlamalar ve değerlendirme sistemine göre farklılıklar bulunmakta fakat ana prensip olarak bina üretim sürecinde ve sonrasında aydınlatma sisteminin tasarımına ilişkin süreçte enerji tüketimini en aza indirecek gereklilikleri sağlamaya yönelik hazırlanmıştır. Enerji etkin bina tasarımı sürecinde tasarımın yönlendirilmesini sağlamakta, bina derecelendirme sistemi ile gerekli düzenlemelerin yapılmasına imkan vermektedir. Bina aydınlatma sistemi, tasarımının yapılacağı yerin bölgesel, iklimsel ve ekonomik koşullarından bağımsız düşünülemeyeceği için ileriye dair bu sistemler bina tasarımına dair sürdürülebilirliğe imkan yaratırken bu koşulları da göz önünde tutmalıdır.
©2013 Planlux
Haber kaynağı: http://www.planlux.net/blog/aydinlatma-tasariminda-leed-ve-breeam