Amerika Birleşik Devletleri’nde ilk kez bir büyük şehir karanlık gökyüzü yönetmeliğini kabul etti

Metin: Pete Zapadka, Palm Limanı, Fla. (*)

Yıldızlar şehir ışıklarıyla mücadele edemez. Bize yüz çevirdiler bile.

Yüz yıl önce hemen hemen herkes geceleri bahçesine çıkıp yukarı baktığında Samanyolu’nu kolayca görebilirdi. Ancak şimdi kentsel, hatta kent dışı alanlarda gece gökyüzünün en parlak unsurlarından başka hiçbir şey göremeyeceğimizi hepimiz kanıksadık, çünkü bütün bu ışık kirliliğinden kurtulamıyoruz. Bunu ödenecek bir bedel olarak kabul ediyoruz.

Ama bu düşünce değişmeye başlıyor.

Eylül 2021’de sevgili şehrim Pittsburgh, kentsel aydınlatmanın nasıl olması gerektiği üzerine kafa yoran ilk büyük şehir oldu ve yalnızca gece gökyüzünün görünürlüğü için değil aynı zamanda daha az enerji kullanmak, daha net bir gece-gündüz döngüsü sağlayarak bitkilere ve hayvanlara yardımcı olmak, daha iyi gece görüşü için parlamayı azaltmak ve israfçı aşırı aydınlatmadan orantısız şekilde olumsuz etkilenen yoksul mahallelere fayda sağlamak için karanlık gökyüzü yönetmeliği çıkardı.

Seninle gurur duyuyorum Pittsburgh! Umarım bu hareketin Amerika Birleşik Devletleri’ndeki diğer şehirlere de yol gösterir.

Bunun boş konuşma olduğunu düşünmeyin, bu şehir şimdi şunları başlatıyor:

“Belediye Başkanlığından gelen bilgiye göre şehir, 35.000 sokak lambasının tamamını değiştirmek ve tüm şehire, tavsiye edilen renk sıcaklığına sahip 8.000 yeni lamba eklemek için bir tedarikçi bulmak üzere teklifleri gözden geçiriyor.”

Yönetmelik ayrıca, şehre ait bina, park ve diğer mülklerde yeni kurulan tüm aydınlatmaları da etkileyecek ve karanlık gökyüzü ilkelerine uyulmasını şart koşacak. Neyse ki, şehirdeki diğer kurumlar da şimdiden havaya girdi ve bu çabaya katılıyor:

“Pittsburgh Hayvanat Bahçesi ve PPG Akvaryumu, Phipps Koruma Alanı ve Botanik Bahçeleri ile Ulusal Kuş Cenneti, bulundukları alanlarda yönetmeliği benimseyeceklerini çoktan duyurdular.”

Evet, doğru okudunuz: Ulusal Kuş Cenneti gerçekten de Pittsburgh’de yer alıyor!

Peki ama neden Pittsburgh? Neden şimdi?

Bu durum büyük ölçüde, her ikisi de Carnegie Mellon Üniversitesi’nde özel öğretim görevlisi olan astronom Diane Turnshek ve mimar/şehir planlamacı Stephen Quick’in çabalarıyla ortaya çıktı. Birkaç hafta önce NPR Morning Edition ile yaptığı röportajda Turnshek şunları söyledi:

“Çocukluğumda New England’da Samanyolu’nu görmek için evden dışarı çıkmanız yeterdi. Ama Pittsburgh’a döndüğümde gökyüzünün kalitesi düşmeye başlamıştı.

“Kırk yıl sonra, Samanyolu’nun ne olduğunu anlatmak ve nasıl göründüğünü tarif etmek zorunda kaldım, yani resimlerini falan göstermek gibi. Ve öğrencilerim bu fotoğrafların sahte olduğunu düşünüyor.

[…]

“Ağustosta Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki astronotlar benim için açık bir gecede Pittsburgh’ün fotoğrafını çekti. Bu ‘öncesi’ fotoğrafı. Astronotlar fotoğraf çekmeye devam edecekler, bu sayede ‘şu an’ ve ‘sonrası’ fotoğraflarına sahip olacağız.”

Bu “öncesi” fotoğrafı:

Bu da gece Carnegie Mellon:

CMU, açıklamasına şöyle devam ediyor:

“Karanlık gökyüzü aydınlatması hareket sensörleri, parlaklık azaltıcılar ve zamanlayıcılar, sıcaklığı düşük lambalar ve perdeleme –ışığın yukarı değil aşağı verilmesini sağlayan yöntem- gibi teknolojileri kullanarak güvenlik ve rahatlık için yeterli aydınlatma sağlarken ışık kirliliğini azaltıyor.

“Şehir, mevcut sokak lambalarını karanlık gökyüzü ile uyumlu LED lambalarla yenilemeyi planlıyor. Pittsburgh’ün mevcut 4.300 LED sokak lambası 5.000 Kelvin gücünde ve parlak mavi-beyaz renkte. Yeni LED lambalar Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneği’nin (International Dark-Sky Association – IDA) tavsiye ettiği şekilde daha düşük bir sıcaklıkta olacak ve çok daha yumuşak ve sıcak görünecek.”

“Renk sıcaklığı” kavramı, kara cisim ışımasıyla ilgilidir. Örneğin, ışığı yansıtmayan opak metal bir küremiz var (bir “kara cisim”) ve onu parlamaya başlayacak kadar ısıtıyoruz diyelim. Sıcaklık ne kadar yükselirse o kadar kısa (daha mavi ve daha yüksek enerjili) dalga boyuna sahip görünür ışık yayacaktır.

Yıldızlar da kara cisimler gibi davranır, böylece yıldızların renklerini kullanarak sıcaklıklarını tahmin edebiliriz.

Yukarıdaki renkler net bir şekilde belirtmek için abartılmıştır, gerçekte yıldızların renk skalası daha çok aşağıdaki gibidir.

Yıldızlar görünen ışığın tüm dalga boylarını yayar, o yüzden hepsi aşağı yukarı beyazımsı gözükür, ancak renklerindeki hafif tonlar daha çok yaydıkları görünür ışık dalga boylarına bağlıdır. Yıldızların %90’ı basitçe hidrojeni helyumla birleştirir ve bu da onları “ana dizilim” yıldızları yapar. Ana dizilim yıldızı ne kadar büyükse o kadar sıcak bir şekilde parlar. Daha büyük yıldızlar içlerindeki kütle çekim kuvvetinin yıkıcı etkilerine daha çok maruz kalır. Bu, dışa doğru basıncı artırarak yıldızın çökmesini önlemek için daha çok hidrojenin birleşmesini tetikler ama aynı zamanda daha fazla ısı üretir. Yani daha büyük ana dizilim yıldızları daha sıcaktır ve dolayısıyla daha mavi gözükür.

Aydınlatma armatürlerinin yaydığı ışınım profilini tarif etmek için de aynı renk skalasını kullanıyoruz. Hayır, bu, sarımsı banyo ışığınızın Güneş ile aynı yüzey sıcaklığına sahip olduğu anlamına gelmez! Sadece onun emisyon spektrumu, onu aynı sıcaklıktaki bir kara cisim ışıyıcısına eşit gibi gösterir. Aşağıda çeşitli “ışık sıcaklıkları”na ait LED ışık renkleri aralığının, yıldızlarınkinden çok da farklı olmadığını görebilirsiniz. Onlar da tüm görünür ışık dalga boylarını yayar, ancak daha kızıl veya maviye çalan şekillerde:

Turnshek şöyle açıklıyor:

“Yapmaya çalıştığımız şey spektrumun mavi ucundaki ışığı kesmek, çünkü mavi ışık atmosfere kırmızı ışıktan daha çok saçılır. Bu yüzden gökyüzü mavidir. Yani mavi ışık her yere dağılır. Aydınlattığınız yerde kalmaz.”

Pittsburgh Magazine’den verimli ve “doğru” kentsel aydınlatmanın faydaları üzerine biraz daha bilgi:

“İnsanlar, sirkadiyen ritim ve melatonin salgısı gibi, doğal dış döngüler tarafından düzenlenen iç döngülere bağımlıdır. Ama parlak dünyamızla ilgili gerçek şu ki ABD’de çoğu insan artık gerçek anlamda karanlık geceler geçiremiyor. Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneği’nin web sitesine göre yapay ışığa maruz kalındığında -özellikle geceleri mavi ışığa- bu döngüler bozuluyor.

“Ayrıca IDA’nın verilerine göre her yıl 3,3 milyar dolarlık dış mekan aydınlatması boşa gidiyor ve bu  21 milyon ton karbondioksit yayıyor. Bütün bu karbondioksitin etkilerini nötrlemek için her yıl 875 milyon ağacın dikilmesi gerekiyor.

“Yapay Gökyüzü Parlaklığı Yeni Dünya Atlası’na göre (The New World Atlas of Artifical Sky Brightness) Pittsburgh, ışık kirliliğinin en yoğun olduğu merkezlerden biri.

Hepimiz öyle değil miyiz?…

Şunu da belirtmeliyim ki kendi çalışmalarından memnun olan sadece Pittsburgh değil. Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneği de şehrin gösterdiği çabadan son derece memnun ve bunu destekliyor:

“Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneği Yöneticisi Ruskin Hartley, ‘Pittsburgh net bir şekilde IDA’nın değer merkezli aydınlatma yaklaşımıyla uyumlu biçimde yasalara karşı ilkelere dayalı bir yaklaşım benimseyen ilk şehir,’ diyor. ‘Bu  gayet kolay anlaşılır, uygulanabilir ve yürürlüğe konulabilir bir yönetmelik politikası. Bu yaklaşımın etkili bir şekilde ışık kirliliğini azaltmayı düşünen diğer şehirlere de bir model olacağını öngörüyoruz.’”

Ben de diğer şehirlerin bu çabaya yakında katılacağını umuyorum!

Sonuç olarak, tüm bunları güzelce özetlemek adına Post-Gazette editörüne, tanımamız gereken birinden bir mektup var:

“Ah bu ahmak astronomlar! Pittsburgh’deki yıldızları göremiyorlar diye Belediye Başkanı Bill Peduto’ya gökyüzünü daha karanlık yapması için bir yönetmelik çıkarttırıyorlar!

“Eğer yıldızları görmek istiyorlarsa neden kırlara çıkmıyorlar? Güvende olmak için ışıklarımıza ihtiyacımız var.

“Haksız mıyım?

“Ama durun! Bu astronomlar bir şeyin peşinde. Eğer planlarını uygularsak hepimiz bundan faydalanabiliriz.

“Yönlendirilmiş armatürler tarafından sağlanan uygun gece aydınlatması, ışığın gökyüzüne saçılmasını engeller. Ayrıca yerdeki görünürlüğü artırarak sokaklarımızı ve otoyollarımızı daha… güvenli hale getirir! Bu armatürler ışığın gözlerimize doğru parlamasını engelleyerek daha kolay görmemizi sağlar.

“Daha az enerji harcandığından devasa elektrik faturaları ödemek zorunda da kalmayız. Gece bulutlu gökyüzüne bir bakın. Bulutların beyaz alt kısımlarını görüyor musunuz? Bu israf hepimizi dehşete düşürmeli.

“Uygun gece aydınlatması, insanlar gibi gece-gündüz döngüsüne sahip bitki ve hayvanlara da fayda sağlar. Canlıların ışığa ihtiyacı olduğu kadar karanlığa da ihtiyacı vardır.

“Gece aydınlatmasını düzenleyerek insan sağlığını da iyileştirebiliriz. Aşırı gece aydınlatmasının vücudun melatonin salgısı üzerindeki olumsuz etkileri ve buna bağlı olarak artan kanser riski hakkında yazılanları okuyabilirsiniz.

“Benim aydınlatıcı iddialarımı yuhalamadan önce, araştırmalara bakın ve onlara hak ettiği değeri verin. Uluslararası Karanlık Gökyüzü Derneği, darksky.org, başlamak için harika bir yer.

“Haydi, iyi aydınlatma için birlikte çalışalım“.

Pittsburgh gibi bir kent gerçekten de ışık kirliliğini önemli ölçüde azaltabilir mi? Şehirdeki özel mülkler de bu harekete katılıp bunu havalı bir işe çevirir mi? Böylece Pittsburgh’deki çocuklar büyürken astronomi ve evrene daha çok ilgi duyar mı?

Umuyoruz ki öyle olur. Böyle samimi bir adımın atıldığını gördüğüm için çok heyecanlıyım. Demir Şehir, “Yıldız Şehir” olma yolunda ilerliyor!

Bitirmeden önce, günlüğümün ilk satırını çaldığım sanatçıya hakkını vermek istiyorum…

(*) Yazar, gazetede astronomi yazıları da yazan emekli Post-Gazette haber editörüdür.

Haber kaynağı: https://www.dailykos.com/stories/2021/10/7/2055974/-The-first-major-city-in-the-United-States-passes-a-dark-sky-ordinance